Произведения белорусского фальклора

Забаўлянкі

“Коў-коў, кавалёк”

- Коў-коў, кавалёк,

Падкуй сапажок,

- Я не буду каваць:

Мае ручкі баляць.

Го-го-го, гусачок

Го-го-го, гусачок,

Зрабі хлопчыку свісток.

З беласнежнага крыла

Ды з бляскучага пяры.

І зрабіў ён, і падаў,

І сыночак заіграў.

                     Люлі – люлі- люлі

Люлі-люлі-люлі,

Наляцелі гулі,

Селі на варотах,

У чырвонах ботах.

                                Калыханка

Люлі-люлі-люлі,

Усе дзеці паснулі,

Толькі не спіць коцік,

Ходзіць па балоце.

                           

Лады, лады, ладкі

Лады, лады, ладкі

Паедзем да бабкі,

Бабка дасць піражок,

А дзядуля шуляжок.

Ой, бычок, мой бысенька!

Ой, бычок, мой бысенька!

Залатая лысінка.

Бадучыя рогі,

Тыпучыя ногі.

Ты паціхеньку хадзі

І дзіцятка не будзі.

Сталі думаць і гадаць

Чым дзіця частаваць:

Ці кашкаю, ці мядком,

Ці салодкім малачком?

А-а, люлі-люлі-люленькі,

Ды ляцелі куранькі.

Ды ляціце, куранькі, вон, вон,

Ды нясіце хлопчыку сон, сон.

***

Люлі-люлі, усе паснулі,

А сыночак (дачушка) спаць не хоча.

Люлі-люлі-люлі. Люлі-люлі-люлі.

Засынаюць кураняткі

Пад крыламі сваёй маткі.

Люлі-люлі-люлі. Люлі-люлі-люлі.

Шэры коцік спіць у куце,

Ісабачка спіць у будцэ.

Люлі-люлі-люлі. Люлі-люлі-люлі.

А па сенцах ходзіць бай –

Спі, сыночак (дачушка), зысынай!

Баю-баю-баінькі,

Прыбеглі да нас заінькі:

• Ці спіць ваша дачушка,

                                   Дачушачка-пяюшачка?

• Вы ідзіце, заінькі,

А мы будзем баінькі.

Імітацыйныя гульні па змесце жартоўных песенек

Мэта: вучыць дзяцей прыдумваць рухі ў час прагаворвання беларускіх народных забаўлянак, песенек.

Стары заяц-работнічак                                       

Стары заяц-работнічак

На скрвпцы грае,

Алісіца, а хітрыца

З куста выглядае.

А сарокі-белабокі

Пусціліся ў скокі,

А зязюля, а зязюлька

Жта малаціла,

А карова, а карова

Жыта вынасіла.

Звярыная гаспадарка

У куце сядзіць мядзведзь,

Хустку вышывае,

А лісічка-невялічка

Хатку прыбірае.

Зайчаня пячэ аладкі,

Маслам палівае.

Мыышанятка жвава, гладка

Катку памагае.

Кукарэку, Певунок!

Кукарэку, Певунок!

                                          Пашыў сабе кажушок.

                                          Пашыў сабе і надзеў,

                                           І люстэрка паглядзеў.

                                           І закрычаў: “Ку-ка-рэ-ку!”

Загадкі

Пра ката

Я ўмею чыста мыццы

Не вадоў, а язычком.

Мяў! Мне часта сніцца

Сподак з цеплым малачком.

□Памяркуйце, дзеці, самі:

Хто ёсць дома ў вас з вусамі?

Малады яшчэ, дарэчы,

А ляжыць усе на печы?

   

□Махнаценькі, вусаценькі

   Малако п’е,

   “Мур -мур”, пяе

Пра мышку

 Маленькі рост,

Доўгі хвост,

Шэранькая шубка,

Востранькія зубкі.

Маленькія лапкі,

На лапках царапкі,

Ціхенька ступае,

Мышак пужае.

Мордачка вусатая,

Шубка паласатая.

Лапкай умываецца,

А з вадой не знаецца.

 Хто зяленымі вачамі

Грозна блюкае начамі,

Мае пухленькіе лапкі,

Мае кіпцікі-царапкі,

Спінку пругка выгінае,

Страх на мышках наганяе?

Пад падлогай жыве,

Пагрызе ўсе крошкі,

Баіцца кошкі.

Пра пеўня (курыцу)

■ Хвост з узорамі,

Боты са шпорамі.

“Ку-ка-рэ-ку” пяе,

Ранней за ўсіх устае.

■ Не яздок, а са шпорамі,

Не вартаўнік, а ўсіх будзіць.

■ Раздвоена бародка,

Вяльможная паходка,

Ідзе – як цар да трона,

На галаве – карона.

■ Ходзіць цар па градзе,

Носіць блін у барадзе.

■ Вартаўніком не служу,

А ўсіх рана буджу.

■ Што за кавалер, каторы

Мае рыцарскія шпоры,

Носіць на хвасце вяселку,

Падымае ўсіх на золку?

■ “Ко-ко-ко” – пяе,

Дзетак заве.

Пра гусю

■ Важна ход

Мае ногі, як лапаты,

На дзяцей шыпіць так строга,

Есць траву пляскатым рогам.

■ Цэлы дзень у вадзе купаецца,

А на бераг выходзіць сухім.

Без гадзініка жыве,

А ў пару заўжды ўстае,

Галасіста ен спявае,

Нас прачнуцца заклікае.

■ Хоць гадзініка не мае,

Усіх разбудзіць – справу знае.

■ Не кароль, а ў кароне,

Не гусар, а пры шпорах –

Гадзінніка не мае,

А час знае.

■ Не мэкае, не бэкае,

На плоце кукарэкае.

■ Усіх буджу,

Хоць без гадзінніка хаджу.

■ Ходзіць па двары,

На нагах кіпцюры,

Белае каменне нясе.

                    (Курыца)

■ Па двары ходзіць,

За сабою куранят водзіць.

■ Шыпіць, гагоча

Ушчыпнуць мяне хоча,

Я іду, не баюсь,

Хто гэта?...

■ Жоўгую шыю выгінае,

Шыпіць, гагоча, дзяцей пужае.

Пра індыка

■ Ходзіць па двары,                             ■ Ходзіць па двары                                

Балбоча,                                                  Надзьмуты стары,

Ніхто з ім сябраваць                            Сярдзіта балбоча,

Не хоча.                                                  Дзяўбнуць мяне хоча.

Пра карову

■ Мычыць: “Му-у!                               ■ Рагатая, бадатая,

Малака каму?”                                           Крычыць: “М-э-э!”

■ Галодная раве, сытая жуе,                ■ І свае дзіця не забыла,

Усім дзецям малакае дае.                         І чужых малаком накарміла.

■ Вілы вострыя на лбе,                         ■ Двума бадаецца,

Цэлы дзень траву скубе,                          Чатырма ходзіць,

Прыйдзе з пашу вечарком,                      Адным мух гоніць.

Пачастуе малачком.

Пра казу

■ З барадою, а не дзед,                            ■ Дояць, а не карова

З рагамі, а не бык,                                        Лыкі дзярэ,

Малако дае.                                                А лапці не пляце.

Пра каня

■ Вельмі дужы, працавіты,                       ■ Хаця я не машына,

Ен прыгожы, самавіты.                                 Ды пракачу цябе,

Возіць сена, возіць дровы,                            Як сядзеш на мяне.

Плуг цягаць штодня гатовы.

Пра авечак

■ Шчыплюць траўку каля рэчкі           ■ Восень ці лета, зіма ці весна

У цеплых кажухах…                                Ніколі кажух не здымае яна.

■ Крычыць: “Б-э-э!”                              ■ Хто ні ў жару, ні ў сцюжу

Воўну дае, траўку скубе.                          Кажух не здымае?

■ Ці то ў будні, ці то ў святы

                                 Носіць свій кажух багаты.

                                 А яна ж яго не шыла

                                 І за грошы не купіла.

Пра свінню

■ Нос пятачком, хвост кручком               ■ Хто не хворы,

Нічога не баліць, а ўсе стогне.                    А ўсе стоне?

■ Чок-чок, пятачок,

     Ззаду маленькі кручок,

                                         Паміж імі спінка,

                                         А на ёй шчацінка.

Пра сабаку

■ З чалавекам ен сябруе,                           ■ Хату вартуе,

Ноччу двор яго вяртуе,                               Жыве пад ганкам,

Служыць шчыра, небарака,                        Хвост абаранкам.

Хоць і кажуць: “Злы…”.

Пра крата

■ Кліч – не кліч,                                        ■ Што за горкі на градзе?

Маўчыць зацята,                                        Працаўнік заўзяты дзе?

Як пяску набраўшы ў рот:                       - Пад зямлёй жыве і ходзіць,

Многа спраў –                                            Ежу там сабе знаходзійь

Будуе хату                                                   Ен свідруе агарод,

Пад зямлёю чорны…                                  А завецца проста…

■ Пад зямлёй будуе дом

                                     І вядзе тунэлі.

                                     Невідушчым маўчуном

                                     Ен жыве век цэлы.

Пра лісу

■ У рыжай разбойніцы                         ■ Рыжая дзяўчына

Хвост, як мятла.                                     Залезла ноччу ў двор.

Ад кары ўцякае –                                       Курэй пералічыла

Сляды замятае.                                           І усіх панесла ў бор.

■ Што за гаспадыня                               ■ Яна ў бары

Ходзіць каля гаю,                                      Жыве ў нары,

Залатое футра                                             Яркая рыжуха,

Па зямлі цягае?                                          Здатная хітруха.

■ Жыве ў норах хітры песік,                ■ Рыжая з пушыстым хвастом

Поўсць рудая, чорны носік.                  Жыве ў лесе пад кустом.

Памяло цягае ўслед,

Замятаючы ім сляд.

Пра зайца

■ Скача ён хутка і лоўка                         ■ Даўгавухі і касы,

Па лесе, па полі, як мячык.                      Скача без аглядкі

Імчыць, уцякае ад воўка                           Ад ваўкоў і ад лісы.

Спуджаны шэранькі…                             Хто знайшоў адгадку?

■ Сонца летняе пячэ,                              ■ Улетку шэранькі,

Альбо дождж маросіць,                           Узімку беленькі,

Футра шэрае яшчэ                                     Доўгія вушы мае,

Ён па лесе носіць.                                      Хутка ў лес уцякае.

Ледзь прыблізіцца зіма

Футра шэрага няма.

Белае надзене.

Пра вавёрку

■ Яшчэ загадка:                                          ■ Я рухавы звярок,

У дрэве хатка,                                                  Заўжды весела мне.

Арэшкаў горка,                                               Мая хатка - дупло

Гаспадыня…                                                    На высокай сасне.

■ Шмат клопату ў жывелы гэтай:             ■ Невялічкі, рыжаваты,

З грыбоў запасы робіць летам,                     А хвост доўгі і калматы.

Арэхаў многа назбірае,                                  На дрэве жыве,

А потым у дупло схавае.                                Шышкі грызе.

■ Ой, як спрытна, нібы мячык,                  ■ Працаўніца шчыравала,

Скача з елак на дубы.                                 Мех арэхаў назбірала.

Сушыць ягады, грыбы.                               І грыбоў шмат насушыла,

Спелы ёй арэх трапляе –                                Спелых шышак нанасіла,

У таемны склад схавае.                                  Прыхавала ўсё ў дупло,

На зіму, каб мець запас,                                 Каб зімой

Трэба дбаць ёй у летні час.                           На стол было.

■ У дупле жыве                                           ■ Запасла арэхаў горку

Ды арэшкі грызе.                                             На зіму сабе…

Пра ваўка

■ Па палях, па лясах,                                 ■ Хто зімой, халоднай

Драпежнік блукае,                                      Блукае злы, галодны?

Здабычу шукае,

Зубамі шчоўк! Хто гэта?

Пра мядзведзя

■ Ён прысмакаў з’ў нямала,                       ■ Што за гаспадар лясны

А калі харчоў не стала,                                  Спіць пад снегам да вясны

Лапу смокчучы, заснуў,                                 Ну, а летам да калод

Ледзьве не праспаў вясну.                             Ходзіць красці чужы мед?

■ У лесе, пушчы не спаткаешь                 ■ Не замерзае на марозе

Яго завейнаю зімой,                                   У добра зладжанай бярлозе

Бо ён салодка спачывае                             Але прыгрэе сонца ледзь -

Пад белай коўдрай снегавой.                        І прачынаецца…

Пра пчол

■ Наведваю, дзеткі,                                   ■ Па кветках мы лятаем,

Я розныя кветкі,                                        Яе прыкмячаем.

Збіраю нектар.                                              Хто гэта -

Прыроднвй аптэкі                                        Успомніце лепей

Найлепшыя лекі –                                        За чаем

Салодкі мой дар.

■ Малыя малышачкі

Носяць мед на вышачкі.

Пра жабу

■ У зяленым кафтане                                  ■ Скача звярушка,

На зяленым дыване                                         Не рот, а лавушка.

Сядзіць, пазяхае, рот разяўляе,                    Пападуць у лавушку

Камароў глытае.                                              І камар і мушка.

■ Пасля дожджыку у чацвер                        ■ Крычыць “ква-ква” -

З лужы вылез страшны звер.                        Вялікая галава.

- Ква-ква-ква! – усіхх спужаў бы.

Калі б мы не зналі…

Пра муху

■ Цэлы дзень лятае,                                        ■ Хто над намі

Усім назаляе.                                                    Дагары нагамі?

■ Акрабатка над намі,                                     ■ Што за птушка хатняя

Па раўнюткай столі                                         Гэткая нахабная:

Ходзіць дагары нагамі                                    Нават не баіцца

І не зваліцца ніколі.                                         Вам на нос садзіцца?

Пра камара

■ Доўгі насок,                                                  ■ Ля ракі жыве званар,

Тонкі галасок,                                                  Ён балотны гаспадар.

Хто яго заб’е,                                                   Даўганосы, даўганогі,

Той сваю кровь пралье.                                  Голас тонкі, а сам строгі.

Пра вераб’я

■ Шэранькая птушка                                      ■ Чык-чырык!

Па двары шнырае,                                           Да зярнятак прыг!

Крошкі збірае,                                                  Дзяўбі хутчэй,

“Чык-чырык”, спявае.                                     Шэры…

Рознае

■ З галтнкі – на сцяжынку,                            ■ Дровы нарыхтоўвае

З траўкі – на былінку                                      Працаўніца дбайная,

Скача пружынка,                                             Галава – сталевая,

Зяленая спінка.                                                 Тулава – драўлянае.

                      (Конік)                                                                  (Сякера)

■ У якой малечы                                     ■ І ў сто гадоў я малады,

Ногі вышэй за плечы?                                    Маё насенне – жалуды.

                       (Конік)                                                                   (Дуб)

■ Вадкае, а не вада,                                 ■ Чырвоны нос у зямлю ўрос

Белае, а не снег.                                          А зяленая каса ну вуліцы.

                        (Малако)                                                               (Морква)

■ Еду, еду –                                                 ■ Чырвоны конік

Ні дарогі, ні следу.                                     Па дрэве бяжыць.

                        (Човен)                                                                (Агонь)

■ Цела ўсе чырвонае,                              ■ Спіць у печы рыжы звер,

А каса зяленая.                                            Ты яму не дужа вер.

У зямлі яна сядзіць,                                   Прачынаецца суровы -

Бо не можа ўстаць, хадзіць.                      Пачынае есці дровы:

Да яе любоў хто мае –                                Кругляка з смалою

За касу штодня цягае.                                Ненажэрны звер

                          (Морква)                                                     (Агонь)

СКОРАГАВОРКІ

***

Чорны кот, як камінар,

Лапай кратае ліхтар.

Зверху каркае варона:

 – Кр-р-ратаць лапай р-р-рызыкоўна!

***

Шыкоўныя Машы

Купіўшы камашы,

Прыйшоў я дадому:

Нямашака Машы.

***

Толькі б раптам не сурочыць –

У траве стракач стракоча.

***

Добры ў рэчцы ранкам клёў,

Калі спрытны рыбалоў.

***

Разбудзілі рана Рому –

Грымнуў ранак першагромам.

***

Добры, добры дзед Аўдзей,

Як з прысмакамі ідзе.

Як прысмакаў не нясе,

Дык такі ён, як і ўсе.

***

Сёння досвіткам Аўсей

Злавіў

Аўсянку

У аўсе.

Быў авёс расяны ўранку –

У расе уся аўсянка.

***

Спраўна стрыж страху стрыжэ,

Стрыжыха стружкі сцеражэ.

***

Страпянуўся страпянец –

Страх пранёсся па струне.

***

Гэта што за прытварка,

Гэта што за важны франт?

Грак ідзе у чорным фраку –

Чорны грак і чорны фрак.

***

Круціць кола

Калаўрот –

Гром чуваць

Каля варот.

***

Скарылася цемра –

І ранак ідзе,

І скварка сквіргоча

На скаварадзе.

***

Хвала былому дню.

Мой тлумны дом замоўк,

Яго на цішыню

Замкнуў начы замок.

***

Шаргоча шашаль у сасне.

Сасна шуміць,

Аж страшна мне.

***

Сам з сябе смяецца сом,

Сом прысніў са смехам сон.

***

Таўкач таўкачыка вучыў:

– Таўчыся сам і тых таўчы.

***

Лупаценькі лапатух

Лапушыўся ды патух.

***

Кусаецца Кусік:

– Кусель, кусель.

Я п’ю – не нап’юся –

Кісель, кісель.

***

Меле млын муку,

Меле, але каму.

***

Юрка цераз гару

Юркнуў Юрка ў нару.

***

Рэпа раптам не расце,

Раптам ёй расці прасцей.

***

На просецы пры карчы

Начавалі крумкачы.

***

Віхлясценькі, куртаценькі,

Крыўлюсенькі, мурзаценькі.

Круціўся,

Ды йшоў спаценькі.

***

Плаўніком па хвалі лешч

Плешча:

– Хто з вас можа лепш?

***

На рэчцы Лука

Злавiў рака ў рукаў.

***

Ехаў Пракоп з Пракопiхай

І з малым пракапяняткам.

***

Прытупiў пiлу Пілiп

 Пiлаваў паленне з лiп.

***

Рама рана ружавее,

Рама рада — сокца грэе.

***

Чорны-чорны грак прыснiў:
Ноччу драч драча дражнiў.

***

Цераз тын, цераз плот
Жук ляцiць у агарод
І гудзе, як самалёт.
Ну i гук!
Ну i жук!

***

Чаравiчкi ў нашай Славы
Адзiн левы, другi правы.
Справа — левы,
Злева — правы,
Скажы, Слава,
У чым справа?
Тут маёй няма вiны:
Паспрачалiся яны.

***

Пайшоў шпак на шашу,

Знайшоў шапку малышу.

Цудоўная шапка,

Дзякуй табе, татка.

***

Камарыкi мак таўкуць – 
З той мукi блiны спякуць.
I смаўжоў на мосце
Паклiчуць у госцi.

***

Страказе каза казала:

– Я ў пучок лазу вязала,
Павязу лазу казлу,
Каб не лазiў у лазу.

***

Скача чапля па балоце.
Чачотачка — у чароце,
А чубаты чачот
Топча, топча агарод.

***

Спрытна кроп
Палоў Пракоп.
Лёг пад плотам
І захроп.

***

Лiлечка лялечку Алачку
Любiць, яе забаўляе.
Лiлечка лялечку Алачху
У люльцы люляе.

ЗАГАДКІ

***

Што за куст,

Ці знаеш ты,

Вунь расце каля пліты?

Галавой расце уніз,

Сам сабе лісты падгрыз.

(Венік)

***

Хоць б’юць яго,

А ён не плача.

Чым б’юць мацней,

Тым вышай скача.

(Мяч)

***

Яна зусім не мышка,

Хоць і на “М” завецца.

Сама імчыцца ў норку,

А хвост у неба рвецца.

(Морква)

***

Ён у адлігу нарадзіўся,

А рос і вырас у мароз.

Прыгрэла сонца –

Праслязіўся

І сцёк увесь

Ракою слёз.

(Лядзяш)

***

Дзве нагі

І шмат калёс

Цягнуць гэты

Цяжкі воз.

(Гадзіннік)

***

Сыплецца, а не пясок,

Льецца, але не вада.

Колецца, а не асот.

Што гэта?

Адгадай.

(Гліца)

***

Два нулі

Пад горку, з горкі

Мчаць, ажно пацеюць,

Двойку.

(Веласіпед)

***

Вачанятак ціхіх пяць

З адной шчылінкі глядзяць.

(Стручок)

***

Знаёмец ну і смешны мой!

Як растлумачыць тое:

Спачатку быў яешняю,

А стаў скаварадою?

(Сланечнік)

***

Цераз лугі, лясы, лагчыны

Два браты сястру

Вядуць

З блакітнымі вачыма.

(Рака)

***

У гэтай знаёмай хаціне,

Хоць ёсць і цяпло і згода,

Чатыры браты разам жывуць,

А пяты асобна заўсёды.

(Рукавіца)

***

На адным каромысле

Застылi два вядры.

 Адно прывыкла слухаць,

Другое — гаварыць.
(Тэлефон)

***

І увiшны i гарачы,
Лiсам ён па голлi скача.
Любiць смольныя карчы,
Грэць, i смажьщь, i пячы.

(Агонь)

***

Пакацiўся чорны пух
І на неба ўсё распух.
Пугай вогненнай гуляе,
Луг i поле палiвае.

(Хмара)

***

Стаяў i быў
Да неба рослы.
Цяпер стаю
З травою роўны.

(Пень)

***

Яна гарыць пажарам
Пад белым акулярам,
Вядзе ўначы машыну,
Ажно спяваюць шыны.

(Фара)

***

Стаiць гусак, злуецца.
Ен на плiце пасецца.
Хоць злосны сам, затое
Сям’ю ўсю кавай поiць.

(Кафейнік)

***

Граюць, свішчуць палазамі,

Хоць з гары імчацца самі.

Ды згінаюся у крук,

Як цягну іх пад гару.

(Санкі)

***

Пазнаёмся з вусачом –

Ходзіць толькі ракачом.

А калі ў саган трапляе,

Фрэнч чырвоны апранае.

(Рак)

***

І весялiць народ,
І клiча у паход.
Каб выдзьмуць гук якi,
Старайся ў дзве шчакi!

(Труба)

***

З грывай грознай, нiбы хмара,
Раптам выбегла пачвара.
Напужала ўсiх звяроў,
Як пачулi яе роў. (Леў)

***

Дзюбасты, шэры, хто там
Выглядвае з балота?
Нага ад стомы ные.
Завiсла ў небе шыя. (Чапля)

***

Было лiсой у лесе,
Цяпер на плечы лезе.
У холад i завею
Яно заўжды сагрэе. (Футра)

***

Прыйшлi з лесу,
Зайшлi ў дзверы.
Грэюць хату ўсю
Без меры. (Дровы)

                

                      ***

Стаiць роўненькi дамок –  
Іскраў сыплецца клубок.
Тыя іскры крылцы маюць,

Кветкам песенькі спяваюць.

(Пчаліны вулей)

***

У яркую хусцінку

Захутана смяшынка.

Сама смяшынка тая

Ад смаку ў роце тае.

(Цукерка)

***

Птушка папяровая,
У руках пасецца.
Ляжа ў скрынцы спаць адной,
А ў другой прачнецца.

(Пісьмо)

***

Iх не разбудзiш,
Будзi, колькi хочаш.
А тая, што спаць iх паклала,
Сакоча.

(Куріца і яйкі)

***

Адкрываю скрынку я –
Выпазла з яе змяя.
А змяя грымучая
І яшчэ паўзучая.
Пастаралася змяя –
Хата чыстая мая.

(Пыласос)

***

Плача i вые,
Гуляе на волi.
Толькi рукамi
Не возьмеш нiколi.

(Вецер)

***

Сіні ў жыце матылёк,

А завацца…

(Васілёк)

***

Стаiць адзiн,
Сядзiць другое.
А разам нас
Заўсёды трое.
(Стол і крэсла)

***

Хоць вусаты, хоць я колкi,

Ды не злосны анiколькi.

Лета ўсё адным заняты —
Кожны дзень спялю зярняты.
Не асыплюся на дол –
Хлебам я прыйду на стол.

(Колас)

ТЭМАТЫЧНЫЯ ЗАГАДКІ

***

Зранку ходзiць на чатырох нагах,

удзень — на дзвюх, а ўвечары — на трох.

(Чалавек у розным узросце.)

***

У адным клубочку ды сем дзiрачак.

(Галава.)

***

Поўны хлявец белых авец,

а мiж тых авец баранец.

(Зубы i язык.)

***

Адзiн гаворыць,

двое глядзяць,

двое слухаюць.

(Язык, вочы, вушы.)

***

Між двух свяціл я пасярэдзiне адзiн.

(Нос.)

***

Пяць братоў у адну ноч радзiлiся,

а ростам не роўныя.

(Пальцы.)

***

Нi рук,нi ног не мае,

а яблыкi страсае.

(Вецер.)

***

З неба крупы падаюць.

(Град.)

***

Вечарам нараджаецца,

ноч жыве,

а ранiцай памiрае.

(Раса.)

***

Хоць зубоў не мае,

а балюча кусас.

(Мараз.)

***

З неба ўпаў — усю зямлю,

як абрусам,

заслаў.

(Снег.)

***

Са страхi морква вiсiць,

да зямлi не дастае,

паху не мае,

зiмой вырастае.

(Лядзяш.)

***

Як гукнецца,

так i адзавецца.

(Рэха.)

***

Стаiць дом на дванаццаць вакон,

пад тымi вокнамi па чатыры паны,

а ў тых паноў па сем вянкоў.

(Год, месяц, тыднi, днi.)

***

Шэрае сукно лезе ў акно.

(Свiтанак.)

***

Устаў белы бык,

у акно пальчык тык.

(Дзень.)

***

Прыйшла чорна мацi,

усiх паклала спаци.

(Ноч.)

***

На паляне сiняй пасецца конiк сiвы.

(Ноч i месяц.)

***

У сiнiм мяшочку шмат белых парасят.

(Неба i зоркi.)

***

Усiх нас кормiць,

сама есцi не просiдь.

(Зямля.)

***

Без ног бяжыць.

(Вада.)

***

Тры таварышы:

адзін кажа — пабяжым,

другі кажа — паляжым,

трэцi кажа  — паківаемся.

(Вада, камень, трава.)

***

Два браты глядзяць у ваду,

а нiколi не сыходзяцца.

(Берагi рэчкi.)

***

Стукае,

грукае i нiдзе яго не вiдаць.

(Гром.)

***

Хоць ён побач iдзе,

а рукамi не возьмеш.

(Цень.)

***

На вадзе родзiцца,

а вады баiцца.

(Лёд.)

***

Рук многа, а нага адна.

(Дрэва.)

***

Паверх лесу агонь гарыць.

(Рабiна.)

***

Вiсiць — зялёны,

ляцiць — жоўты,

ляжыць — чорны.

( Ліст.)

***

Нiхто не палохае,

а яны ўсё дрыжаць.

(Лiсты асiны.)

***

У маленькiм гаршчочку смачная каша,

ды зачэрпнуць цяжка.

(Арэх.)

***

Сядзiць паненка,на ёй чырвоная сукенка,

хто iдзе — ёй паклонiцца.

(Сунiца.)

***

Памiж гор сядзiць Рыгор,

капелюшом накрыты.

(Грыб.)

***

Сядзiць урода пасярод агарода,

хто да яе кранецца,

усякi спынiцца. (Крапiва.)

***

На градцы — доўгi i зялёны,

а ў бочцы — жоўты i салёны.

(Гурок.)

***

Круглы хлявец поўны белых авец.

(Гарбуз.)

***

І сваё дзiця не забыла,

i чужых малаком напаiла.

(Карова.)

***

Не згубiла, а ўсё шукае,

не хворая, а ўсё крэхча.

(Свiння.)

***

Не прадзе, не тчэ,

а людзей апранае.

(Авечка.)

***

У адным доме сотнi жыхароў,

а сям’я адна.

(Вулей.)

***

Стаiць бочачка,

нi дна, нi вочачка.

(Яйка.)

***

Не сякера, а шумiць,

не пiлот, а ляцiць,

не змяя, а жалiць.

(Пчала.)

***

У нашай нявесты рубашак больш як дзвесце,

а вецер павее — i цела вiдно.

(Курыца.)

***

Не кароль, а ў кароне,

не гусар, а пры шпорах,

гадзiннiка не мае, а час знае.

(Певень.)

***

Улетку шэранькi,

узiмку беленькi,

доўгiя вушы мае,

хутка ў лес уцякае.

(Заяц.)

***

Хоць малы ён,

 часам з кулак,

але ў рукi не возьмеш нiяк.

(Вожык.)

***

Не рыба, а плывец,

не конь, а ходзiць,

не пiла, а рэжа.

(Бабёр.)

***

Без страху, без гора,

пралятае рэкi i мора.

 (Птушка.)

***

Крылле ёсць, ды не лятае,

 ног няма, а не дагонiш.

(Рыба.)

***

Жывы — чорны,

памрэ — чырвоны.

(Рак.)

***

З-за куста шыпуля,

 за нагу цапуля.

(Змяя.)

***

Без станка, без рук,

 а кросны тчэ.

(Павук.)

***

Доўгi насок,

 тонкi галасок,

 хто яго заб’е,

 той сваю кроў пралье.

(Камар.)

***

Чоран, ды не воран,

 рагаты, ды не бык,

 шэсць ног без капыт,

 ляцiць — вые,

 сядзе — зямлю рые.

(Жук.)

***

Сем тысяч майстроў зрабiлi хату

без акон i без вуглоў.

(Мурашкi, мурашнiк.)

***

Зубастыя,

а не кусаюцца.

(Граблi.)

***

Маленькi,

гарбенькi ўсё поле праскача,

 дамоў прыбяжыць — цэлы год праляжыць.

(Серп.)

***

Кругленькі,маленькі,

а за хвост не падымеш.

(Клубок.)

***

Два кальцы,два канцы,

а пасярэдзіне цвік.

(Нажніцы.)

***

Сiвенькая, маленькая,

            а ўвесь свет абшывае.

(Іголка.)

***

Не шкадуюць мяне,

мнуць,

у печ гарачую кладуць,

а як вынуць,

дык нажом будуць рэзаць.

(Хлеб.)

***

 Не разыначка я — мяне ж усе смокчуць;

не дзяўчыначка я — мяне ж усе палуюць.

(Лыжка.)

***

Два браты,

адзiн на аднаго глядзяць,

 а разам не сыдуцца.

(Падлога i столь.)

***

Вышэй за ўсiх стаiць,

 навакол глядзiць,

 у белай кашулi i люльку курыць.

(Комiн.)

***

Каля носа ўецца,

а ў рукi ўзяць не даецца.

(Дым.)

***

Побач стаяць,

на вулiцу глядзіць,

 а сябе нiколi не бачаць.

(Вокны.)

***

Пад адной крышай чатыры браты стаяць.

(Стол.)

***

Мае чатыры нагi,

ды не ходзiць,

 мае пер’е, ды не паляцiць,

 мае душу, ды не заўсёды.

(Ложак.)

***

Бярвёны абчэша,

палена расколе,

 сама не iмкнецца,

 як iншы да славы,

 стаiць сабе цiха ў куточку за лавай.

 (Сякера.)

***

І са звонам,

i са спевам угрызаецца ў дрэва,

раз — наперад,

 раз — назад,

 зубы ззяюць i апiлкi ўнiз ляцяць.

(Пiла.)

***

Зверху голы,

знiзу лахматы,

цяплом багаты.

(Кажух.)

***

Як вазьму цябе ў руку,

 трапна б’еш ты па цвiку.

(Малаток.)

***

Удзень, як абруч,

 уначы, як вуж,

хто адгадае,

той будзе мой муж.

(Папружка.)

***

Мiж пяцi бочак залаты вяночак.

(Пярсцёнак.)

***

Вярхом сядаю,

 на каго не знаю,

знаёмага ўбачу,

 адразу саскочу.

(Шапка.)

***

Два браты ўцякаюць,

а два даганяюць,

 але ж нi пярэднiя не могуць уцячы,

нi заднiя дагнаць.

(Колы.)

***

Бягуць два панiчы,

задраўшы лычы.

(Санi.)

***

Еду,

еду — нi дарогi,

нi следу.

(Лодка.)

***

Iмчыць конь, вочы — агонь,

сто вазоў прэ, народ вязе.

(Цягнік.)

***

Iдзе то ў гару, то ў далiну, то лесам, то полем,

а сама не паварушыцца.

(Дарога.)

***

Ноччу маўчыць,

удзень гамонiць,

 мацi другая — дзяцей навучае.

 (Школа.)

***

Не куст, а з лiсточкамi,

 не рубашка, а сшыта,

 не чалавек, а расказвае.

(Кнiга.)

***

Без крылаў,

а ляцiць,

 без языка,

а гаворыць.

(Пiсьмо.)

***

Ляжыць палена,

а  ў сярэдзiне сэрца.

(Аловак.)

***

Крылаў не маю,

а хутка лятаю,

сам мяне выпусцiш,

ды потым не зловiш.

(Слова.)

***

З выгляду — мячык на восi стаячай,

а сiла такая усю зямлю трымае.

(Глобус.)

***

У лесе сцята, у краме ўзята,

на руках плача.

(Скрыпка.)

***

Увесь свой век ходзiць,

а з месца не сходзiць.

(Гадзіннiк.)

***

Яго б’юць,

а ён не плача.

(Мяч.)

***

Языка не мае,

а гаворыць i спявае.

(Радыё.)

***

На страсе жораў стаiць,

у хаце на стале скрыпка стаiць,

у пакоi святло патушана,

а ўвесь свет вiдаць.

(Тэлевiзар.)

***

Бяжыць па вадзе,

а на канi не дагонiш.

(Цеплаход.)

***

Маленькая,

залаценькая,

высока вiсiць,

у зямлю глядзiць.

(Электрычная лямпачка.)

***

Ляцеў,

гудзеў,

спусцiўся i сеў.

(Самалёт.)

ЗАГАДКI — ПЫТАННI

***

Што сіне не сiнячы?

(Неба.)

***

Што бела не белячы?

(Снег.)

***

Што чорна не чэрнячы?

(Воран, сажа.)

***

Чаго на свеце багацей няма?

(3ямля.)

***

Хто ляцiць без крылаў?

(Вецер.)

***

Што без вады плавае?

(Воблака.)

***

На чым знаку не наложыш?

(На агнi i вадзе.)

***

Што чалавеку самае мiлае?

(Сон.)

***

Без чаго чалавек жыць не можа?

(Без сну.)

***

Што хутчэй за ўсё на свеце?

(Думка.)

***

Хто гаворыць на ўсiх мовах?

(Язык.)

***

Што без слёз плача?

(Скрыпка.)

***

Што на свеце ўсiм трэба?

(Назва, iмя.)

***

Што ў хаце,

 ды не бачна?

 (Цяпло.)

***

Чаго не абнясеш вакол хаты?

 (Вады ў рэшаце.)

***

Якога дрэва больш у лесе?

(Круглага.)

***

Што робіць дворнiк,

 калi ў яго на галаве сядзіць верабей?

 (Спiць.)

***

Чаму карова кладзецца?

(Бо садзiцца не мее.)

***

Пад якi куст заяц садзiцца,

калi дождж iдзе?

(Пад мокры.)

***

Цi можа страус назваць сябе птушкай?

(Не, бо гаварыцi не ўмее.)

***

Дзе мароз улетку водзiцца?

(У халадзiльнiку.)

***

Дзе гарады без людзей,

а рэкі без вады?

(На глобусе, на карце.) 

ЗАГАДКI-РЫФМАВАНКI

***

У траве, як аганькi, ружавеюць вугалькi.

Iх вадою не зальеш, рук i ног не апячэш.

Дзень i ноч гараць, палаюць,

Смак яны мядовы маюць.

(Сунiцы.)

***

Чырвонае цельца, каменнае сэрца,

Вiнная на смак, а завецца як?

 (Вішня.)

***

На тоненькай ножцы

Стаiць,

Сонейкам на неба

Глядзiць.

 (Сланечнiк.)

***

Ён у самы санцапёк

Падстаўляе сонцу бок.

Колерам зеленаваты,

У цяльняшцы паласатай.

(Кавун.)

***

Летам я — рагатая,

Восенню хвастатая.

Хоць i горкая зусiм,

Ды патрэбная ўсiм.

(Цыбуля.)

***

Стаiць аднаногi зялёным халаце,

а добра прыгледзiшся — латы на лаце.

(Качан капусты.)

***

Вырасла ў гародзе сонца!

Сядзiць сабе на мурку

У чырвоным каптурку.

Хто не пройдзе —

Спыніць крок,

Каб сарвацъ той каптурок.

(Суніца.)

***

Каля плота расце,

Як даткнешся — апячэ.

(Крапiва.)

***

Рос, вырас,

З куста вылез,

Па кустах пакаціўся,

На зубах раскусіўся.

(Арэх.)

***

Маленькая паненачка

Схавалася ў цянёк.

Чырвоная сукеначка,

 а беленькi пянёк.

(Малiна.)

***

У лужку-лужочку   

выраслі сястрычкi:

Залатое вочка,

белыя раснiчкi.

 (Рамонкi.)

***

Стаяць каля сценкi Юлькi,

На iх белыя кашулькi.

Сэрцы іх залатыя,

Адгадайце, хто такiя?

(Рамонкi.)

***

Нiколi шапкi не здымае,

 Бо нi адной рукi не мае.

(Грыб.)

***

Урадзiўся ён высокi,

Шаўкавiсты, сiнявокi.

Апранае нас здавён...

Здагадайдеся, хто ён?

(Лён.)

***

Ля дарогi — шарык белы,

Вецер дзьме, а шарык цэлы.

А як дзьмухнуць хлапчукi —

Пух ляцiць ва ўсе бакi.

 (Дзьмухавец.)

***

Цвiту ўсё лета я,

Жыву звычайна ў жыце.

Нашу хлапечае iмя.

Як зваць мяне, скажыце?

(Васiлёк.)

***

Адна я ў лесе з белаю карой.

Багата сокам веснавой парой.

(Бяроза.)

***

Я зацвiтаю кожным летам

не пышным —

ледзь прыкметным цветам.

 Але як толькi зацвiту,

дык пчолы чуюць за вярсту.

 (Лiпа.)

***

Я засцiлаю дол iглiцай.

 Спрадвеку слаўлюся жывiцай.

(Сасна.)

***

І ў сто гадоў я малады.

Маё насенне — жалуды.

(Дуб.)

***

Стаiць у лесе дрэўца,

 пад ветрам лёгка гнецца,

а гронкi ягадак гараць,

i снегiры да iх ляцяць...

Хто здагадаецца,

як дрэўца называецца?

(Рабiна.)

***

Заўсёды, летам i зiмой,

 мае iголачкi са мной.

Галiнак у мяне багата.

Я сустракаю з вамi свята.

(Елка.)

***

З людзьмi сябруе,

Хату вартуе,

Жыве пад ганкам,

Хвост абаранкам.

(Сабака.)

***

З грывай, а не конь,

з рагамi, а не бык,

з барадой, а не казёл.

Гучна-гучна зароў

Цар пушчанскiх звяроў.

(Зубр.)

***

Гальчастыя рогi,

хуткiя ногi,

 колер поўсцi — залаты.

Хто я, цi ведаеш ты?

(Алень.)

***

У ваду нырае смела,

 хатку ён будуе ўмела,

 Пад вадой i на вадзе

будаўнiцтва ён вядзе.

 (Бабёр.)

***

Ён прысмакаў з’еў нямала,

а калi харчоў не стала,

лапу смокчучы, заснуў,

 ледзьве не праспаў вясну.

(Мядзведзь.)

***

З ялiнхi на ялiнку,

з галiнкi на галiнку

скача агеньчык жывы...

Хто гэта? Знаеце вы?

(Вавёрка.)

***

 Мышак ловiць, ды не коцiк ён,

І лiсты носiць, ды не паштальён.

Каб лiсе не трапiць на зубок,

У калючы скруцiцца клубок.

(Вожык.)

***

Маленькi шарык пад лаўкай шарыць,

Збiрае крошкi, баiцца кошкi.

 (Мышка.)

***

Адгадайце, хто такi

На нагах гусiных

Сярод быстрае ракi

Збудаваў плацiну.

(Бабёр.)

***

Маленькiя лапкi,

На лапках царапкi,

Цiхенька ступае,

Мышак выглядае.

 (Кот.)

***

Ідзе паважнаю хадою,

Нясе блiны пад барадою.

(Певень.)

***

Ён па лесе скок ды скок,

Косiць вокам з боку ўбок.

У дупле вавёрка — шчоўк!

А яму здаецца — воўк. (Заяц.)

***

У стаўку купаўся,

Ды сухiм застаўся.

І пайшоў, гарласты,

У чырвоных ластах.

(Гусак.)

***

Цэлы дзень, лятаю.

Усiм дакучаю.

А ноч настане,

Тады адпачываю.

(Муха.)

***

Да ялiны, да сасны

Доктар прыляцеў лясны.

Палячыў сасну, ялiну

І высокi бор пакiнуў,

Паляцеў у той лясок,

Дзе бярозавы пiў сок.

(Дзяцел.)

***

Хапаткiя ў мяне крылы,

Хвосцiк востры, нібы вiлы,

З гліны я гняздо ляплю,

Мошак на ляту лаўлю.

 (Ластаўка.)

***

У чырвоных ботах,

Ходзiць па балоце,

Захаваўшы лапкi,

Спрытна ловiць жабкi.

(Бусел.)

***

Што за беленькая мушка

Апусцiлася на вушка.

Ледзь чутно паказытала,

Штосьцi вушку пашаптала

І праз мiг яе не стала.

 (Сняжынка.)

***

То цiхмяны, то ўзвiваецца,

Не сабака, а пужаецца.

Паказвае языкi.

Адгадайде, хто такi?

(Агонь.)

***

Месца ёсць у той каталцы

Хмарам, сонейку, вясёлцы.

Там аблокi, зоркi, месяц...

Хто яна, што столькi месцiць?

(Неба.)

***

З ёй спаткаешся тады,

Як захочацца вады,

І цалуеш ты яе

Кожны раз, як пiць дае.

(Шклянка.)

***

Напiўся, наеўся,

На агонь усеўся,

Кашу зварыў

І нас накармiў.

 (Гаршчок.)

***

Вузкi, быццам веташок,

Ён травы нажне мяшок,

А калiсьцi ў полi дбайна

Жыта жаў замест камбайна.

(Серп.)

***

У рыжай разбойнiцы

хвост, як мятла.

Ад кары ўцякла —

 сляды замяла.

(Лiса.)

***

Конь сталёвы, аўса не просiць,

 А арэ i косiць.

(Трактар.)

***

Ходзіць полем з краю ў край,

 Рэжа чорны каравай.

 (Трактар.)

***

Што гэта за машына,

 Што разам i жне i малоцiць.

А iдзе—ажно зямлю калоцiць.

(Комбайн.)

***

Жалезны конь, у жываце агонь,

Есцi не просiць, а жне i косiць.

Па полю ўлетку паўзе,

Траву хутка грызе.

(Касiлка.)

***

Не крот, а капае,

Лап не мае,

А сеянае з зямлi

Выкiдае.

(Бульбакапалка.)

***

Гусь па вуліцы iдзе,

Дзюбай вулiцу грызе.

(Экскаватар.)

***

Гудзе, як пчала, ляцiць, як страла,

Крыламi не махае, хто адгадае?

 (Самалёт.)

***

Плыве ў прасторы,

Ды не ў моры,

Караблём завецца,

А ля зорак уецца.

(Касмiчны карабель.)

***

Па тканаму мору жалезны карабель плыве,

Мора пад iм шумiць, услед высыхае.

Сам жа карабель тады кранецца,

Як да сцяны прыпрэцца.

(Электрычны прас.)

***

Яна на яго злосна бурчэла,

Кiдала яго i вярцела.

Япо ж пасля гэтага

Памаладзела.

 (Пральная машына.)

***

Мае коды — ды не паравоз,

Мае стужку, але не матрос.

Музьикай частуе ён,

А завуць...

(Магнiтафон.)

***

Я не чарапаха — робат,

Але працаваць люблю,

Я не слон, але ў свой хобат

З дывана ўвесь пыл лаўлю.

 (Пыласос.)

***

Праз палi, масты, лясы

Ляцяць словы-галасы.

Дзякуючы правадам

Кажуць тут, а чуюць там.

 (Тэлефон.)

***

Пiлавiнне рассяваю

І ў час працы я спяваю.

Лес заўжды мяне чакае,

Адгадай, хто я такая?

(Пiла.)

***

Коўдру, крупы, бохан хлеба —

Я ўмяшчаю ўсё, што трэба.

А сам еду на спiне.

Хто я, ведаеш, цi не?

(Рукзак.)

***

Б’е яго спартсмен ракеткай,

 Ён не крыўдзіцца за гэта.

 І нiколi ён не плача:

Нi калi ляжыць цi скача.

(Тэнiсны мяч.)

ЗАГАДКI ЗАГАДВАЮЦЬ ДЗЕЦI

***

Вiсiць сiта не рукамi звiта.

 (Павуцiнне.)

***

Ляцiць — вурчыць.

 (Жук.)

***

Пад соснамi,

пад елкамi ляжыць клубок з іголкамi.

(Вожык.)

***

Паўзун паўзе,

 iголкi вязе.

 (Вожык.)

***

Летам — шэранькi,

 зiмой — беленькi.

 (Заяц.)

***

Летам апранаецца,

 зiмой распранаецца.

 (Дрэва.)

***

Не агонь,

 а пячэцца.

 (Крапiва.)

***

Ляцiць,

а не птушка,

вые,

а не звер.

 (Вецер.)

***

Хто гуляе ўсюды на свеце?

(Вецер.)

***

Шчыплюць траўку каля рэчкі

у цёплых кажушках...

(Авечкi.)

***

Цёплым сонейкам сагрэта,

прайшло радаснае…

(Лета.)

***

Хто зірнуў так рана ў аконца?

(Сонца.)

***

Хто нас поіць празрыстай вадзіцай?

(Крыніца.)

***

Хто стаіць у зялёных іголках?

(Ёлка).

КАЛЫХАНКІ

***

Люлi-люлi, люляшу,

Я дзiцятка калышу,

Нiтачку звiваю,

Песеньку спяваю.

Што выведу нiтку —

Камару на свiтку,

Астануцца кончыкi

Камару на штончыкi.

***

Баю, баiньку, баю,

Не лажыся на краю.

Не лажыся на краёк,

Прыйдзе шэранькi ваўчок.

Прыйдзе шэранькi ваўчок,

Цябе схопiць за бачок.

***

Апсiк, апсiк, каточак.

Не хадзi ты ў садочак,

І не тапчы кветачак,

І не будзi дзетачак.

Няхай кветачкі цвiтуць,

Няхай дзетачкi заснуць.

Люлi, люлi, дзеткi, спаць,

А я буду калыхаць.

А-а, а-а, а!

ВЕРШЫ

***

Па сцяжынцы, цераз поле,
У лясок зайшоў Алесь.
Бачыць — мяч.

— Эх, падфутболю!  
А той мяч... у куст пабег.

***

Я дарожку даганяю,
А дарожка ўцякае.
Пабягу хутчэй за мосцік
І злаўлю яе за хвосцік.

***

Гэй, Дзяніска!

Гэй, Рыгорка!

Клічуць санкі,

Кліча горка.

***

Скрып, скрып,
Скрып, скрып,
Снег ад холаду ахрып.
У яго, напэўна, грып.

***

 Верабейка ўвесь дрыжыць:
– Як тут жыць? Як пражыць?
Наблiжаецца зiма,
Цёплай вопраткi няма.
Чык-чырык! Чык-чырык!
Я ад холаду адвык.

***

Яблык — румяны,
Чысты, крамяны:
У расе купаўся,
Сонцам выцiраўся.

***

Толькi раз у год дарункi
Дзед Мароз прыносiць нам,
Бабка ж кожны дзень ласункi
Сыпле шустрым галубам.

***

Над палямi сонца ззяе,

 Апрануўся ў лiсце май,

Ўсё смяецца i спявае,
Гэта май, прыгожы май!

***

Кветкі ярчэй зацвiлi,
Птушкi спяваюць бясконца.
Свята вясны на зямлi,
Свята блакiту i сонца.

***

Абвяшчае бор
На паляне збор:
Чорныя чарніцы,

Нібы чараўніцы,

Падаюць у кубкі

Ды фарбуюць губкі.

***

Я зусім яшчэ малая,

Але ўсім дапамагаю:

Тату чай падсаладзіць,

Маме – міскі перамыць,

І заўсёды брату Сашу

Памагаю есці кашу.

***

Званок у лузе коціцца,

Схапіць званочак хочацца.

То не званочак,

То не званочак,

Трапеча сіні матылёчак.

***

Паiмчаўся ручаёк
Мiма горкi у лясок.
Ручаёк, не бяжы,
Свае ножкi пакажы.

***

Што за стукат i грукат
У бары-гушчары?
То газета друкуецца
На сасновай кары.

***

У вавёркі Веры —

Рамонт кватэры:
Змяніла шпалеры,

Вокны і дзверы.

***

Сёння у аленя
Дзень нараджэння.
На iмянiнах –
Статак ласіны.
Браканьер на паляванне
Выйшаў з стрэльбай на паляну, а зайцы напалi,
Стрэльбу адабралі.

***
На трыбуне верабей

Слова мае да гасцей:

 – Чык-чырык, свет вялік.

Ў добрай згодзе мы жывём,

У лагодзе гнёзды ўём.

***

Ў шчупака метровы рост,

Дзве лапаты — гэта хвост,
Зубы ў пашчы — дзве пілы.
Ён на плотак вельмi злы.

***

Я ведаю, сонца ў сусвеце
Не зможа нiхто патушыць,
Пакуль на зямной планеце
Дзеці будуць дружыць!

***
Раз зайшлi ў дзiцячы сад
Восем жоўтых куранят,
Прывяла iх з вулачкi
Шэранькая курачка.
Трапiла ты, курачка,
Не на тую вулачку:
Тут дзiцячы сад –  
Не для куранят.

***

 А ў Максiма, а ў Максiма —
Сёння ранец за плячыма.
Гэта ў школу йдзе Максiм:
Ён вялiкi ўжо зусiм:
Сёння ў школу йдзе Максiм:
Свет вялiкі – перад iм!

***

Ішоў казёл мастом,
Кiваючы хвастом.

• Куды ідзеш, казёл?
• На кiрмаш пайду?
• Чаго на кірмаш?
• Касу купляць.
• Нашто табе каса?
• Сена касiць.
• Нашто табе сена?
• Кароў кармiць.
• Нашто табе каровы?
• Малако даiць.
• Нашто тое малако?
• Пастушкоў паiць.
• Нашто тыя пастушкi?
• Свiнак пасвiць.
• Нашто тыя свiнкi?
• Горы капаць.
• А што ў тых гарах?
• Дубовая бочка.
• А што ў той бочцы?
• Жалезная ступа.
• А што ў той ступе?
• Медзяная мiса.
• А што ў той мiсе?
• Залатая лыжка.
• А што ў той лыжцы?
• Макавае зерне.
• А дзе тое зерне?
• Пеўнiк скляваў.
• А дзе той пеўнiк?
• За мора паляцеў.
• А дзе тое мора?
• Кветкамi зарасло.
• А дзе тыя кветкi?
• У вянкi сплялi.
• А дзе тыя вянкі?
• З вадою сплылi.

ФІЗКУЛЬТХВІЛІНКА

***

Мы пасадзiм грушку

Усе, усе.

Няхай наша грушка

Расце, расце.

Вырасцi ты, грушка,

Вось такой вышынi,

Распусцiся, грушка,

Вось такой шырыні.

***

Расцi, расцi, грушка,

Ды у добры час.

Патанцуй, Марылька,

Паскачы для нас.

А ўжо наша груша

Распусцiлася.

А наша Марылька

Затужылася.

***

А мы тую грушку

Весялiць будзем,

І з нашай Марылькай

Скакаць будзем.

ЗАЙКА ШЭРЫ

1.         На палянцы зайка шэры

2. То налева —

З. Гоп, гоп, гоп.

4. То направа —

5. Гоп, гоп, гоп.

6. А за iм услед цяцера

7. Крыльцам левым —

8. Лоп, лоп, лоп.

9. Крыльцам правым —

10. Лоп, лоп, лоп...

11. Гэтак шчыра, па парадку

12. Пачынаюць фiззарадку.

1 – 2.  Дзецi крочаць на месцы. 3. Паварочваюцца ў левы бок i падскокваюць на месцы тры разы. 4. Паварочваюцца направа. 5. Падскокваюць на месцы тры разы. 6 — 7. Крочаць на месцы. 8. Махаюць левай рукой тры разы. 9. Крочаць на месцы. 10. Махаюць правай рукой тры разы. 11 — 12. Нахіляюцца то ў левы, то ў правы бок.

МЯЧ

1.         Б’юць яго рукамi,

2. Б’юць яго нагамi.

3. Ён не скардзiцца, не плача,

4. Моўчкi лётае i скача.

1.         Дзеці паказваюць, як яны б’юць руками мяч. 2. Паказваюць, як б’юць нагамі мяч. 3 — 4. Скачуць на дзвюх нагах, быццам мячыкi.

ДОЖДЖ

1. Хмарка у небе праплывае,

2. Самалёт над ёй гудзе.

3. Дожджык поле палiвае,

4. Залацiсты дождж iдзе.

1. Дзеці паднімаюць рукі ўгару і калышуць імі то ўправа, то ўлева. 2. Трымаюць сагнутыя рукі перад грудзямі і “заводзяць рухавік” самалёта. 3. Прысядаюць і стукаюць пальцамі па падлозе, быццам ідзе дождж. 4. Выцягваюць рукі ўперад і трасуць кісцямі, быццам ідзе дождж.

САМАЗВАЛ

1. Самазвал заўсёды ў рэйсе:

2. Сёння тут, а заўтра там.

3. Па пасёлку, па гравейцы

4. Сам вязе, згружае сам.

1. Дзецi крочаць на месцы, рукамi “трымаюцца за руль” і ўяўляюць сабе, што вядуць машыну. 2. Вьцягваюць правую руку ў правы бок на слова “тут”, выцягваюць левую руку ў левы бок на слова “там”. 3. Крочаць на месцы, “трымаюцца за руль”, “вядуць машыну”. 4. На словы “згружае сам” – рукі ў перад, глыбокi наклон уперад.

РАНІЦА

1. Рана ўстаўшы,

2. мы спачатку

3. дружна робiм

4. фiззарадку...

5. Раз!

6. І я зусiм не сплю,

7. фiззарадку сам раблю.

8. Два!

9. Умывацца я iду

10. i спяваю на хаду.

11. Рана устаўшы,

12. мы спачатку

13. дружна робiм

14. фiззарадку.

1 — 4. Дзецi прысядаюць, рукi выцягваюць уперад. 5. Робяць адзiн падскок. 6 — 7. Нахіляюцца то ў правы, то ў левы бок. 8. Робяць два падскокі. 9 — 10. Паварочваюць тулава то ўправа, то ўлева. 11 — 14 Крочаць на месцы, размахваюць рукамі.

ЛЬЕЦЦА, БУЛЬКАЕ ВАДЗІЦА

1. Пачынаем дзень спачатку

2. Фiзкультурнаю зарадкай.

3. Эх, як весела бруiцца,

4. Льецца, булькае вадзiца.

5. Возьмем шчоткi - зубы тром

6. Беласнежным парашком.

7. З мылам мы пад кранам мыем

8. Рукi, вушы, твар i шыю.

9. Чыста мыцца — наша ўмова.

10. Той, хто чысты, — той здаровы.

1 — 2. Рукі знаходзяцца ўздоўж тулава. Правая рука ўбок, потым левая ўбок. Правая рука ўгору, левая ўгору. Правая ўбок, левая ўбок. Правая ўніз, левая унiз. 3 — 4. Рукi выцягнуты ўперад. Кiсцi рукi мякка iдуць то ў правы бок, то ў левы бок. 5 — б. Дзецi “чысцяць” зубы “шчоткай” то правай рукой, то левай. 7 — 8. Мыюць рукi, вушы, твар, шыю. 9 – 10. Правая рука паднята ўгору, зацiснута кулак, левая ўнізе. Два рыўкі назад адначасово правай і левай рукой. Потым памяняць рукi: левую падняць угору, правую апусціць.

КОЗЫТКА

1. Белая, белая козачка,

2. Бегла берагам козытка.

3. Рожкi — казытунчыкi.

4. Ножкi — тапатунчыкi,

5. Хвосцiк-недаросцiк — замятунчык.

1 –  2. Дзецi бегаюць у розных кiрунках. 3—6. Паказваюць, якiя ў козачкi рожкi, бадаюцца. 4. Тупаюць нагамi. 5. Круцяць “хвосцiкамі” ў бакі.

ЗАЙЧЫК ВУШКI НАТАПЫРЫЎ

1. Раз, два, тры, чатырЫ —

2. Зайчык вушкi натапырыў.

3. Iдзе з лесу воўк, воўк,

4. І зубамi шчоўк, шчоўк.

5. Мы схаваліся ў кусты:

6. Зайка, я, i ты, i ты.

7. Ты ж, ваўчына, пачакай,

8. Як схаваемся — шукай!

1.         Дзецi крочаць на месцы, высока падымаючы ногi. 2. Крочаць на месцы і паказваюць, якiя вушкi бываюць у зайцоў. 3— 4. Iдуць воўчай паходкай, а на словы “шчоўк, шчоўк” раскрываюць i закрываюць рот, быццам шчоўкаюць зубамi. 5 —6. Прысядаюць на кукiшкі і лічаць, паказваючы рукой на кожнага. 7 — 8. Седзячы на кукішках, пагражаюць пальчыкам. На слова “шукай” нахіляюць галаву на рукі.

ДОЖДЖЫК ЛЬЕЦЦА

1.         Дожджык льецца,

2.         Ў рукі не даецца.

3.         Льецца прама,

4.         Льецца ўскос

5.         І на шчочкі і на нос.

1 — 2. Падняўшы рукi ўгору, дзецi трасуць кiсцямi. 3. Трасуць рукамi, апускаюць iх унiз. 4. Трасуць рукамi i апускаюць iх па дыяганалi, зверху ўнiз. 5. Трасуць рукамi i дакранаюцца да шчок, потым да носа.

ПАВЕСIМ РУЧНIК

1. “Стукай-грукай, малаток!” —

2. Напяаае Петрусёк.

3. Ён забiў у сцяну цвiк

4. І павесiў свой ручнiк.

1 — 3. Дзецi забiваюць цвiк то правай, то левай рукой. 4. Дзвюма рукамi вешаюць на цвiк ручнiк.

БУДЗЕМ КОСМАС ШТУРМАВАЦЬ

1. Раз, два, тры,

2. Мы — найлепшыя сябры.

З. Тры, чатыры, пяць,

4. Будзем космас штурмаваць.

5. Шэсць, сем, восем, дзевяць, дзесяць,

6. Паляцiм на Марс i Месяц!

1 — 2. Дзецi трымаюць кулачкi на плячах, выпростваюць рукi, сагнутыя ў лакцях, у бакi, пальцы выцягнутыя. Зноў згiнаюць рукi i пальцы да плеч. 3 — 4. Правую руку падымаюць угору, пальцы сашчэпленыя ў кулачок, левая рука апушчана, пальцы ў  кулачку. А затым мяняюць рукi: правую — унiз, левую — угору, левую — унiз, правую — угору. Гэтак робяць да новай каманды. 5 — 6. Рукi выцягнуты ў бакi. Дзецi хiстаюцца то ў правы, то ў левы бок, а потым бегаюць па пакоi. Па сiгналу ўсе спыняюцца.

ЛІЧЫЛКІ

***

Плыў па моры чамадан,
У чамадане 6ыў дыван,
На дыване плаваў слон.
Хто не верыць — выйдзi вон!

***

Бег сабака
Цераз мост.
Чатыры лапы,
Пяты хвост.

***

Кацілася торба
З вялiкага горба.

А ў той торбе
Хлеб, палянiца.
З кiм ты хочаш
Падзялiцца?

***

У хусцiнцы –  тры гасцiнцы:
Табе, братка, – Шакаладка,
Табе, дружок, — Пiражок,
А сястрычцы —Тваражок,
Табе, свiнка. Хусцiнка:
Ты умыйся, Ты утрыся,
А ты спаць Пакладзiся.

***

Раз, два, тры, чатыры,
Кошку грамаце вучылi:
Не чытаць, не пiсаць,
А за мышкамi скакаць.

***

Юлiя,
Юлiя,
Юлiна,
Зайшла
к Юрку на хвiлiну.
Юрка
Рыбкi
Налавiў,
Юшкi смачнай
Наварыў.

Юшкай
Частаваў
Юлiнку,
Вельмi вабную
Дзяўчынку.
Юлька
Юшку
Каштавала,
Дзякуй
Юрачку казала.

***

Кацiлася торба
З вялiкага горба.
А ў той торбе

Хлеб, палянiца.

 З кім ты хочаш

Падзяліцца?

***

Сарока — варона
На дубе сядзела,
Баяр лiчыла:
Калiна, малiна,
Сунiца, чарница,

Вяз.

Хто будзе жмурыцца,

Той будзе князь.

***

Ляцела, ляцела,
Лiчыць умела:
Адзiн — каркацiк,
другi — вуркацiк,
Трэцi — кудахцiк,
А хто пазяхае,
Той уцякае.

***

Раз, два — булава,
Тры, чатыры — прычапілi,
Пяць, шэсць — кашу есць,
Сем, восем — сена косiм,
Дзевяць, дзесяць — свеціць месяц.

***

Каля нашага двара
На гары стаiць гара.
А на той гары дубок.

На дубочку жалудок.
І яшчэ арэхаў пяць,
А што далей — не вiдаць.

***

Заяц, заяц,

Дзе ты быў?

Ці не ў лесе?

Што рабіў?

Лыка драў.

Куды клаў?

Пад калоду.

Выйдзі вон з карагоду.

***

Iшла зязюля мiма сецi,
А за ёю яе дзецi.
Ку-ку, ку-ку,
Скажы казку
Свайму ўнуку.

***

Бег зай па бару,
Абiраў лебяду,
Рваў, клаў у пучок,
Выбiрайся, ваўчок.

***

Раз, два, тры, чатыры,
Мяне лiтарам вучылi.
Не чытаць, не пiсаць,
Толькi ў класiкi iграць!

***

Раз, два, тры, чатыры, пяць,
Выйшаў месяц пагуляць.
А за месяцам луна,
Аставайся ты адна.

***

Раз, два, скок! — Вось мой крок.
Раз, два, тры, чатыры, пяць. –
Я iду шукаць.
Хто перада мною стаiць,
У таго пальчык балiць.

***

Ля Яўгена села Лена,
Ля Генадзя села Ядзя.
Каля Зосi – два Антосi.
Каля Надзi – два Аркадзi.
Каля Янкі — тры Святланкі.
Каля Сашы — тры Наташы.
Колькi тут дзяўчат усiх?
Колькi хлопчыкаў ля iх?
Хочаш ведаць — не сядзi,
Сам цяпер лiчыць iдзi.

ПАЦЕШКІ

Ладкi ладком, пiражкi з мядком

Ладкi ладком,
Пiражкi з мядком,
Кашка з алеем,
Есці не ўмеем.

Кую, кую ножку

Кую, кую ножку,
Паеду ў дарожку.
Дарожка крывая,
Кабылка сляпая.
Еду, еду, еду,
Нiяк не даеду.
Прыпрагу сароку,
Паеду далёка,
У новай кашулi,
Да майго дзядулi.

Ішоў бай па сцяне

Ішоў бай па сцяне,

Нёс торбу на спiне.

Што ў торбе, то мне,

Што ў карыце, то Мiкiце.

Iдзе каза рагатая
 

Ідзе каза рагатая,

Ідзе каза, ідзе,

Барадой трасе,
Малачко нясе.
Малачка хто не п’е –
Таго – бу! Забаду!
На рогi пасаджу.

Козачка-свавольнiца

За дзяўчынкай гонiцца
Козачка-свавольнiца,
Рожкамi кальнула,
Хвосцiкам махнула,
Гайсанула цераз плот
У зялёны агарод.
Пэўна, ёй, кудлатай,
Хочацца салаты?
Пэўна, ёй да густу
Морква i капуста?

Чы-чы, чы-чы, верабей...

Чы-чы, чы-чы, верабей,
Не клюй маiх канапель.
Бо я табе, вераб’ю,
Кем ножку пераб’ю.
Верабейка палятаў,
Канапелек не чапаў.
Пачаў лавiць мошачку,
Звiхнуў сабе ножачку.
Я на тую ножку
пашыю панчошку.

Сарока-варона
 

Сарока-варона

На прыпечку сядзела,
Дзеткам кашку варыла,
Па лыжцы дзялiла.
Гэтаму дала,
Гэтаму дала.
Гэтаму дала,
Гэтаму дала,
А гэтам не дала.
Гэты пальчык –
Вялiкi гультайчык,
Круп не драў,
Цеста не мясiў,
Вады не насiў.
Лыжкi на палiцы,
Кашка ў камянiцы.
Шуг! Шуг! Шуг!
Паляцелi –
На галоўку селi.

Ладу, ладу, ладкі

 – Ладу, ладу, ладкi,

Дзе былi?

• У бабкi.
• А што елi?
  – Кашку.
  – А што пiлi?
  – Бражку.
  Бабулька казала,

Як нас частавала:
– Прыходзьце часцей,

Пачастую смачней:
Дам вам сыраквашкi,

Бярозавай кашкi.

***

— Мышка, мышка, дзе была?
 – Была ў пана караля.
— Што рабiла?
— Лыжкi мыла.
– А што далi?
– Кусок сала.
— Дзе паклала?
– Пад лаўкаю.
– Чым накрыла?
— Халяўкаю.
– Дзе падзела?
– Котка з’ела.

***

Кукарэку-певунок,

Залаценькі чубок.
Пад паветачку пайшоў,

 Курку-рабку там знайшоў.

Пачаў курку пытаць,

Ці ўмее чытаць.

— Не чытаю, не пішу,

Толькi яйкi нясу.

 Штодзень дзецям нашу

 Аж па цэламу кашу.

 Птушкам — пачастунак!

 Дачушцы — падарунак!

Сынкам — пацешха!
— А нам?

— А вам — усмешка!
Насiцеся — хвалiцеся,
З усiмi дзялiцеся!

***

— Смоўжык, смоўжык,
Дзе твае рожкi?
— Рыбка ўкрала.
— А дзе тая рыбка?
— Паплыла з вадой.
— А дзе тая вада?
— Да хмаркi паляцела.
— А дзе тая хмарка?
— Дожджык забраў.
— А дзе той дожджык?
— Л’е над табой.
— А я дожджыку
Не спужаюся.
Скокну ў рэчку
Дый схаваюся.

***

– Ластаўка, куды?
– На млынок,
Намялю там жыта
І спяку блiнок.
Дзетак-малалетак
Накармлю.
– Добра летам, добра летам,

Лета я люблю.

***
— Кацюты, кацюты,
Ладушкі-ладкi.
– Дзе былi?
– У бабкi.
– Што рабiлi?

• Муку малолi.
  – Дзе падзелi?
  – Мышкi з’елi.
  — Куды паняслі?
  – Сюды, сюды, сюды.
   

ЗАКЛІЧКІ

***

Дожджык, дожджык, сыпанi,
Спёку з поля праганi!
Я пад ліпкай пасяджу,
На лiсточкі пагляджу.

***

Дожджык, дожджык – грыбасей,

Ты для нас грыбы пасей!
Дожджык, дожджык — рыбачок,

Злавi рыбку на кручок.

***

Iдзi, iдзi, дожджыку,
Звару табе боршчыку.
Пастаўлю пад елкаю,
Накрыю талеркаю,
Сама пакаштую,
Цябе пачастую.

***

Вясновыя вочкi,
Iдзi, зiма, прочкi.
Вясна iдзе полем
З кветкамi  ў прыполе.

***

Я пасею канапельку
У мяккую зямельку.
— Расцi, расцi, канапелька,
І не густа, i не рэдка.
— Коранем глыбока,
Сцяблiнай высока.

***

Сонейка-сонца,
Залатое донца,
Не хавайся у бары,
А гары, гары!

Ну —

Хоць трошкi пасвяцi,

 Каб нам спаць не iсцi.

***

У вырай ляцяць жураўлi
Далёка ад роднай зямлi.
Я з птушак не зводжу вачэй:

– Дамоў прылятайце хутчэй!

***

Снегiры, сiнiчкi,
Наце вам пшанічкi,
Крупак, крошак хлеба!
Вам жа мала трэба!
Ешце, любыя сябры!
Не хавайцеся ў бары,
А жывiце ў двары
Да вясенняе пары.
Вось для вас кармушкi,
Птушкi-шчабятушкi,
Нашы весялушкi!

ПРЫКАЗКІ ЦІ ПРЫМАЎКІ

***

Дай, божа, даваць, а не прасiць.

***

Не рабi другому, што не люба самому.

***

Не святыя гаршкi лепяць.

***

Хто працуе, той не сумуе.

***
Адклад не iдзе ў лад.

***

Спяшыць — людзей насмяшыць.

***

Жывём, хлеб жуём!

***

Тады вы будзеце багаты, калi парсюк будзе рагаты.

***
Як наеўся і напiўся, дык і добранькi зрабiўся.

***
Міма рота лыжку не носяць.

***
Не завязаўшы аборы, не спяшы да Тадоры.

***

Лепш сто сяброў, як сто рублёў.

***
Не зыч лiха другому, каб не давялося самому.

***
З кім пазнаешся, такім i станешся.

***

У суседстве жыць — адзін аднаму служыць.

***

У дзіравым вядры не носяць вады.

***

Адзiн у полi не воiн.

***
Адзiн дуб у полi, то не лес.

***
Адна пчала мёду не наносiць.

***
Адна галавешка не гарыць, а толькi тлее.

***

Малады верабей, ды спрытны.

***
Нiкому вады не замуцiць.

***
Такi вёрткi, што ў ступе таўкачом не пападзеш.

***
Як кот шкадлiвы, а як заяц баязлiвы.

***
У яго i ўзiмку лёду не дастаць.

***
Фарсун, што тычкай носа не дастаць.

***
Прыйдзе тая нядзеля, што i мяне будзе вяселле.

***
Сем разоў адмер, адзiн раз адрэж.

***
Хто вiнен, аддаць павiнен.

***
Дзякуй, як дасi, а калi не дасі, то й сам не прасi.

***

На яду мастак, а да работы сяк-так.

***
Есць за вала, робiць за камара.

***
Як зачэпiцца за пень, дык i прастаiць цэлы дзень.
 

***

Многа робiць языком, ды мала рукамi.

***
Ён i муху з носа не згонiць.

***

Жыць — не мех шыць.

***
Век пражыць — не кашулю пашыць.

***
Жыццё пражыць — не лапці сплесцi.

***
Век звекаваць — не пальцам пакiваць.

***
Век пражыць — не мора пераплыць.

***

 Ласы ля гатовага вогнiшча рукi пагрэць.

***
Зрабiць i сам зробiць, толькi перарабляць просiць.

***
За сто работ бярэцца, а нi адна не ўдаецца.

***

Пакуль адзан бок абстрыжэ, дык другі абрасце.

***
Як ляжа спаць, дык забудзецца ўстаць.

***
Пашлi дурнога, за iм другога.

***

Пяць разоў падумай, адзін скажы.

***
Менш гавары, больш пачуеш.

***
Трымай язык на прывязi.

***
Гавары, што ведаеш, але ведай, што гаворыш.

***

Абы сабе добра, а там хоць трава не расці.

***
Па маёй смерцi, няхай тут хоць ваююць чэрцi.

***
Што тваё, то й маё, а што з майго, то табе не да таго.

***
Ён любiць толькi самога сябе і то толькі адзiн раз у год.

***

Яго не ўпросiш ні просьбаю ні грозьбаю.

***

Горды ды ўпарты — нiкуды не варты.

***

Агарод любiць гарбатую бабу.

***
Садок летам, што кажух зімою.

***
Хто есцi хоча, той мусiць быць у поце.

***
Паспрачалiся за мех, а ў мяху смех.

***
Прыяцеля за грошы не купiш.

***
Работа i кормiць i поiць.

***
Хто працуе, той не сумуе.

***
Дай кароўцы бурачка, дасць кароўка малачка.

***

Дарагая тая хатка, дзе радзіла цябе матка.

***
Як ты да людзей, так і людзi да цябе.

***
Ласкавае слова, што веснавы дзень.

***

Якi дубок, такі клiнок, якi бацька, такi сынок.

***

Хто пытае, той шмат знае.

***
Ад ляноты чакай бядоты.

**

Сам сябе не хвалі, няхай людзi пахваляць.

***

Дурную галаву шапкаю не закрыеш.

***
Грошы згубiў — нiчога не згубiў, здароўе згубiў — палавiну згубiў, розум згубiў — усё згубiў.

***

Вялiкага дуба з малым карэннем не бывае.

***

Лепш павага, як знявага.

***

Сваё хвалiць, а чужое пад плот валiць.

***
Выхваляўся пустак, ды не зрабіў нiяк.

***
Ласы на чужыя каўбасы.